โบราณสถานเขาพระเหนอ ควนพระเหนอ ทุ่งตึก
โบราณสถานเขาพระเหนอ ตั้งอยู่ในเขต ตำบลบางนายสี อำเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา
เขาพระเหนอเป็นภูเขาขนาดเล็กเตี้ย ตั้งอยู่ตรงปากแม่น้ำตะกั่วป่า บนเขาด้านทิศเหนือมีบ่อน้ำจืดมีน้ำตลอดทั้งปี บนยอดเขาพระเหนอตรงกลางเนินพบฐานโบราณสถานซึ่งก่อสร้างด้วยก้อนหินขนาดใหญ่และเล็กมาวางเรียงซ้อนกันแล้วปูทับด้วยอิฐแผ่นใหญ่เป็นรูปสี่เหลี่ยมขนาด ยาวด้านละ 9 – 10 เมตร เขาพระเหนอเป็นภูเขาลูกเล็กๆ ตั้งอยู่ตรงข้ามแหล่งโบราณคดีทุ่งตึก ซึ่งเป็นแหล่งโบราณคดีและโบราณสถานที่ตั้งอยู่ตามเส้นทางข้ามคาบสมุทร รัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เคยเสด็จประพาสเมื่อครั้งเสด็จ ฯ ประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ ร.ศ.๑๒๘ พบเทวรูปพระนารายณ์ทำด้วยศิลาทราย หักเป็นสองท่อน ไม่ประดับอาภรณ์ วิจิตร ฝืมือทำกล้ามเนื้อ เหมือนคน เทวรูปยืนอยู่กลางฐานใหญ่ก่อด้วยอิฐ สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพโปรด ฯ ให้นำเทวรูปพระนารายณ์ ไปเก็บรักษาไว้ที่กรุงเทพมหานคร ตั้งแต่สมัยก่อนเปลี่ยนแปลง การ ปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ ปัจจุบันเทวรูปพระนารายณ์ได้ตั้งแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร
กรมศิลปากรเข้าตรวจสอบพื้นที่อีกครั้ง และพบร่องรอยของเทวสถานโบสถ์พราหมณ์ ประดิษฐานเทวรูปพระนารายณ์บริเวณยอดเขาพระเหนอ สำหรับที่บริเวณเชิงเขายังพบพลับพลาที่ประทับของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งเสด็จประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้เมื่อประมาณ 100 ปีที่ผ่านมา นอกจากนั้น ใต้พื้นดินบริเวณดังกล่าว ยังพบชิ้นส่วนภาชนะถ้วยชามเครื่องปั้นดินเผาสมัยราชวงศ์ถังและราชวงศ์ชิง รวมทั้งเศษลูกปัดที่แสดงให้เห็นถึงความเชื่อมโยงกับแหล่งโบราณคดีบ้านทุ่งตึกเมืองท่าการค้าที่รุ่งเรืองมาตั้งแต่สมัยศรีวิชัย
เทวรูปพระนารายณ์ที่พบบนเขาพระเหนอ เป็นพระนารายณ์ศิลารุ่นเก่าสมัยศรีวิชัยขนาดใหญ่ สูงประมาณ 202 ซม. เป็นประติมากรรมลอยตัวเป็น ศิลปปัลลวะ (ศิลปะของอินเดียตอนใต้) สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 12 – 13 ซึ่งมีอายุไม่ต่ำกว่า 1,200 – 1,300 ปี
เมื่อปี 2452 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 เมื่อครั้งดำรงตำแหน่ง เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ได้เสด็จประพาสจังหวัดตะกั่วป่า และได้เสด็จไปทอดพระเนตรเทวรูปพระนารายณ์บนเขาพระเหนอ ในวันที่ 23 เมษายน ร.ศ. 128 หรือ พ.ศ. 2452 ได้ทรงบันทึกไว้ดังนี้
“...เวลาบ่าย 2 โมงถึงปากคลองเหนอ ฝั่งซ้ายแห่งแม่น้ำ คลองนี้เล็กและตื้น แม้แต่เรือเล็ก ๆ ก็เข้าไปไม่ได้จึงต้องขึ้นที่ปากคลอง แล้วเดินต่อไปในลำคลอง เดินในลำคลองจริง ๆ ไม่ใช่ริม ๆ แต่ข้าพเจ้าต้องรีบบอกเสียในที่นี้ว่า ไม่ได้ลุยโคลนจั๊บแจ๊ะไป เพราะเขาทำตะพานไปตลอดลำคลอง จนถึงพลับพลาที่ประทับร้อนที่เชิงเขาพระเหนอ เครื่องกลางวันที่นี้ นายซุ่นฮวดกำนันเป็นผู้จัดถวาย มาซ้ำวันนี้เข้าอีกดูไม่ใคร่ขันเหมือนเมื่อวานนี้ ตามความจริงกำนันแลผู้ใหญ่บ้านที่จัดเครื่องถวายทั้ง ๒ วันนี้ ไม่ใช่กำนันหรือผู้ใหญ่บ้านชนิดที่เข้าใจกันโดยมาก ตามความเข้าใจกันโดยมากว่า กำนันผู้ใหญ่บ้านเป็นบุคคลชนิดนุ่งผ้าสีน้ำเงินสวมเสื้อสีน้ำตาล มีบั้งขาว ๆ ติดที่แขนและเป็นชาวนาเป็นพื้น แต่กำนันผู้ใหญ่บ้านเมืองตะกั่วป่านี้ไม่เป็นเช่นนั้นเลย มักเป็นจีนเกิดในเมืองไทย และเป็นพ่อค้าหรือนายเหมือง จึงเป็นผู้มีเงินอยู่บ้าง การที่จะจัดเลี้ยงจึงไม่สู้ประหลาดอะไรนัก
เสวยแล้วเสด็จขึ้นไปทอดพระเนตรพระนารายณ์เทวรูปบนยอดเขาพระเหนอ เทวรูปองค์นี้ทำด้วยศิลาทราย บัดนี้หักเสียเป็นสองท่อน หักเฉพาะที่เอว ถ้าไม่หักคงจะสูงราว ๕ ศอก เครื่องสนิมพิมพาภรณ์ไม่วิจิตรเหมือนองค์ที่เขาเวียง แต่ฝีมือทำกล้ามเนื้อดีเหมือนคน เทวรูปนี้ยืนอยู่กลางฐานใหญ่ก่อด้วยอิฐแผ่นใหญ่ ซึ่งให้เห็นได้ว่าคงเป็นศาลหรืออะไรสักอย่างหนึ่ง แต่เรื่องราวอะไรก็สืบไม่ได้ จากที่คลองเหนอได้ทรงเรือ เสด็จขึ้นทอดพระเนตรทุ่งตึกซึ่งอยู่ในเกาะคอขาว ตรงกันข้ามกับที่ตั้งเมืองใหม่ ที่นี่ไม่มีอะไรดูนอกจากเนินดิน ขุดลงไปพบอิฐแผ่นใหญ่ ๆ ชนิดเดียวกับที่เห็นอยู่ที่บนยอดเขาพระเหนอ กับมีศิลาแบน ๆ สองแผ่น ตัดเป็นรูปกลมมีเป็นรูสี่เหลี่ยมอยู่ตรงกลาง จะใช้สำหรับอะไรก็ไม่ทราบ บางทีที่นี้จะเนื่องกับเทวรูปที่คลองเหนอ คืออาจจะเป็นเทวสถานอีกอันหนึ่งของคณะเดียวกันก็ได้ แต่ครั้นข้าพเจ้าจะเดาอะไรไปมากมายต่อไปอีก ก็เกรงจะถูกหาว่ากุ เพราะฉะนั้นคงงดไว้ทีดีกว่า...”
บทความโดย โดยวิภีษณพราหมณ์
ประกาศกรมศิลปากร
เรื่อง กำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน
ตามที่กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานเขาพระเหนอ ตำบลย่านยาว อำเภอ
ตลาดใหญ่ จังหวัดพังงา ในราชกิจจานุเบกษาเล่ม ๕๒ ลงวันที่ ๘ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ แต่มิได้
กำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน
อาศัยอำนาจตามความในมาตรา ๗ แห่งพระราชบัญญัติโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ
และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๐๔ อธิบดีกรมศิลปากรจึงประกาศกำหนดเขตที่ดิน
โบราณสถานเขาพระเหนอ ตำบลบางนายสี (เดิมคือตำบลย่านยาว) อำเภอตะกั่วป่า (เดิมคืออำเภอตลาดใหญ่) จังหวัดพังงา ให้มีพื้นที่โบราณสถานประมาณ ๓๔ ไร่ ๑ งาน ๙๓ ตารางวา
ประกาศ ณ วันที่ ๕ กันยายน พ.ศ. ๒๕๔๘
อธิบดีกรมศิลปากร
คลิกเพื่อชมวีดีโอสไลด์โชว์ โบราณสถานเขาพระเหนอ ควนพระเหนอ ทุ่งตึก
